Gebouw Automatisering en Controle Systeem (GACS)

Wat is een GACS en welk doel wordt gediend?

De naam GACS is op te splitsen in GA + CS. Het is een eis om een bepaalde mate van gebouwautomatisering/ regeltechniek (GA) in het gebouw aanwezig te hebben. De CS staat voor het controlesysteem waarmee de energie-efficiëntie van de gebouwsystemen gewaarborgd wordt. Het GACS moet de mogelijkheid hebben om energiemetingen te kunnen verrichten, te analyseren en bij te sturen met maar één doel: een gebouw met goed comfort, met gebruik van minimaal gemeten energiegebruik. Alle operationele inefficiëntie moet met een GACS verholpen worden.

Wat is het verschil tussen een GBS en een GACS?

Het verschil tussen een gebouwbeheersysteem (GBS) en een gebouwautomatisering- en controlesysteem (GACS) ligt voornamelijk in de mate van integratie en automatisering. Een gebouwbeheersysteem kan worden gezien als een onderdeel van het bredere GACS. Een gebouwbeheersysteem is meestal verantwoordelijk voor installaties, koeling, ventilatie en verlichting. Een GACS gaat verder door al deze systemen volledig te automatiseren en te integreren met energiebeheer en performance management.

Wettelijke verplichting per 2026

Vanaf 1 januari 2026 moeten gebouwen met verwarmings- of airconditioningssystemen, met een nominaal vermogen van 290 kW of meer, beschikken over een Gebouw Automatisering en Controle Systeem. In de recentelijk gepubliceerde richtlijn EPBD-IV wordt de vermogensgrens per 2029 verlaagd naar 70 kW en zal het aantal gebouwen dat onder de verplichting valt significant toenemen. Ook worden in de EPBD-IV al eisen aangekondigd voor het plaatsen van slimme systemen in woningen. Een bijkomend voordeel is dat als een gebouw beschikt over een GACS, er geen keuring van de installaties meer hoeft plaats te vinden.

Welke systemen voldoen aan de GACS eisen?

Op de website van RVO staat een toelichting over de vereiste functionaliteit. Deze informatie wordt in Q4 van 2024 aangevuld met nadere specificaties. Wanneer, bij toepassing van de NEN-EN-ISO 52120, blijkt dat het hele systeem voldoet aan niveau C en de energiemanagement component voldoet aan niveau B, wordt voldaan aan de eisen. Deze eisen schrijven echter alleen de benodigde assets voor. Er is geen beschrijving gegeven voor de functionaliteit van de CS component van GACS. Voor het organisatorisch inrichten van energiemanagement kan de ISO 50001 als leidraad worden aangehouden.

Controlesysteem

Met name voor het CS deel van GACS moet nog een nadere duiding gegeven worden. INNAX zet zich in voor een datagedreven aanpak, met energiedata als belangrijke informatiebron. Samen met brancheorganisatie Techniek Nederland hebben we een 4-lagen model uitgewerkt waarmee de CS-aspecten in een A t/m D categorie onder te verdelen zijn. Het is nog niet bekend in hoeverre de overheid dit model gaat overnemen.

Een belangrijke stap kan worden gezet door het uitvoeren van gedegen regeltechnisch onderhoud (categorie D). Dit is en blijft de basis.

Met categorie C wordt energiedata van slimme meters gebruikt (hoofdmeter en/of tussenmeter) om vast te stellen of alle systemen energie-efficiënt functioneren.

Met categorie B wordt de stap gezet naar analyse van GBS-data, maar wel in beperkte vorm. Dat wil zeggen de belangrijkste systemen als opwekkers en luchtbehandelingskasten met één datapunt per systeem.

Categorie A is uitermate geschikt om direct toe te passen in nieuwbouw, waarbij de GBS-data geanalyseerd wordt met foutdetectie en -diagnose methodieken, mogelijk aangevuld met een Digital Twin.

Relatie met netcongestie

De problematiek rondom netcongestie is zeer actueel. Een GACS kan daarin van waarde zijn. Een oplossing voor netcongestie is namelijk energieflexibiliteit in het gebouw en het slim maken van de gebouwsystemen zodat zij optimaal kunnen interacteren met de energie-infrastructuur. Een gedegen gebouwautomatisering- en controlesysteem maakt het gebouw “smart-ready”.

Een ander aspect van de EPBD-IV dat hierin behulpzaam kan zijn is de Smart Readiness Indicator. De SRI geeft een score voor de slimheid van het gebouw op basis van de aanwezige voorzieningen. De SRI richt zicht hierbij op (1) gebouw (2) gebruiker en (3) energievoorziening.

De SRI wordt momenteel in de EU-landen getest en zal mogelijk na 2026 als verplichting aan de wetgeving worden toegevoegd.