Natuurlijk is innovatie ingewikkeld
Het huidige project in Nagele begon juist vanuit de bewoners. Wel 27 professionele partijen wilden daar vervolgens de innovatieve energietransitie oppakken. Toch waren er ook tegenslagen. ‘Natuurlijk is innovatie ingewikkeld. Dat weten we toch allemaal?’
Mercatus is vijftig jaar actief in de Noordoostpolder. Programmamanager Ineke Leijten werkt er aan de grote thema’s van de volkshuisvesting. Duurzaamheid staat hoog op de agenda: ‘Wij hebben een woningvoorraad en financiële middelen. Daardoor voelen we ons verantwoordelijk om ons in te zetten voor de energietransitie. Met als resultaat minder CO2-uitstoot.’
Er gelden ook allerlei afspraken en deadlines op dat vlak.
‘Zeker, maar wij zetten al stappen ver voordat er afspraken zijn, zoals nieuwbouw zonder gasaansluiting. Wij willen gewoon graag een bijdrage leveren. Want het is een noodzaak; dat is onze overtuiging.’
Hoe bevalt het om zo’n innovatieve koers te varen?
‘We doen veel nuttige ervaring op. Met die nul-op-de-meter-woningen is alles prima gegaan. Ze zijn comfortabel, maar wel veel te duur.’
Hoe reageren de bewoners? Krijgt Mercatus die makkelijk mee?
‘Uiteraard krijgen wij bekende reacties als “Wat kost dat wel niet?”. In het begin voeren we dan ook maatregelen door zonder dat de huur daardoor omhoog gaat. Sterker nog; gaan we van het gas af, dan krijgen mensen van ons een inductiekookplaat. Dus je raakt de portemonnee van de bewoner op een positieve manier. En dan gaan mensen al anders praten. We communiceren heel eerlijk. Zowel blije als minder blije bewoners geven we het woord over hun ervaring met de energietransitie. Zo komt het gesprek op gang en krijg je draagvlak.’
Het klinkt alsof niet iedereen meteen gemotiveerd is.
‘De inkomens in de Noordoostpolder liggen sowieso niet hoog. En wij zijn er om te zorgen voor betaalbaarheid. Mensen zien soms best het belang van duurzaamheid, maar een inductiekookplaat van 450 euro is voor sommigen best bezwaarlijk. Een tweedehands gasstel kost namelijk maar een paar tientjes.’
Helder. Maar Mercatus investeert en zal dat toch moeten terugverdienen.
‘Dat is niet onze eerste gedachte. We hebben al onze woningen voorzien van goede isolatie, zonder huurverhoging. Pas na een paar verbeterstappen en ingrijpende renovatie komt een extra verhoging. Die kunnen mensen tegen die tijd ook betalen, doordat ze een lagere energierekening hebben.’
Toch kwam onlangs in Nagele een heel duurzaam initiatief vanuit de bewoners. Verrassend.
‘Ja, dat dorp krijgt jaarlijks tienduizend euro als compensatie voor windmolens in de buurt, en wilde dat duurzaam besteden. Zo ontstond ‘Energiek Nagele’. Zij trekken de kar, maar geen enkele partij kan zoiets zonder partners. Dus ze kwamen onder meer bij ons met hun voorstel om van het gas af te gaan. Wij zeiden vrij snel “ja”, puur vanuit onze visie, maar nog zonder heel precies te weten waar we in terecht zouden komen. We zijn nu heel blij dat het gaat lukken. Maar het was niet eenvoudig.’
Vertel. Dat kan nuttig zijn voor anderen.
‘Er zaten dingen mee en tegen. Ten eerste moest hun plan natuurlijk goed in elkaar zitten. Dat vraagt veel kennis. Daarvoor hebben ze een wedstrijd uitgeschreven en INNAX zat in het winnende team. Net toen dat plan gekozen was, bood het Rijk de mogelijkheid om “proeftuin” te worden. Maar dan moest je wel met iets bijzonders komen en dat goed onderbouwen. Dat is hen gelukt, wat natuurlijk de kwaliteit van het winnende plan onderstreept. En waardoor de gemeente meer dan vier miljoen euro van het Rijk kreeg. Daar was aanvankelijk helemaal niet op gerekend.’
Een droomstart dus.
‘Ja, maar wat daarna heel ingewikkeld bleek: het optuigen van de organisatie. Vanuit Mercatus wilden wij bij het project van Energiek Nagele betrokken blijven, maar een woningcorporatie mag geen risico dragen in een energiebedrijf. Uiteindelijk hebben we daar een constructie voor kunnen vinden. Voor de gemeente speelde vrijwel hetzelfde en moest dat ook geregeld worden. Daarvoor was veel juridisch advies nodig. Dat kost natuurlijk geld en dat gaf vertraging. Er is nu een BV, stichting, regiegroep, projectgroep… Ik zal je de details besparen.’
Graag. Maar wat is de les?
‘Duurzaamheid moet juist een boost krijgen. Dan moet de overheid zorgen dat je het ook simpel kunt organiseren. Wij hebben nu in ieder geval een structuur waar we al onze andere locaties makkelijk in mee kunnen nemen. Want die komen natuurlijk ook aan de beurt. Tegen die tijd moeten we serieus gaan kijken naar de business case.’
Er komt straks warmte-opslag onder de grond. Die zit altijd heel diep, maar hier juist dicht onder het maaiveld. Dat is innovatief. Hoe weet je als corporatie dat dat gaat werken?
‘Dat kun je niet zelf bepalen. Dat weten alleen specialisten. In dit geval werkt Energiek Nagele met INNAX om daar goed naar te kijken en de partijen te adviseren. In essentie gaat het ons allemaal om de betrouwbaarheid van het systeem. INNAX heeft heel veel kennis op dat vlak. Daar moet je op kunnen vertrouwen.
Als corporatie zijn we gewend om zo te werken. Want we hebben natuurlijk wel technische mensen in huis, maar er zijn zo veel innovaties en ontwikkelingen. Die volgen wij op hoofdlijnen en kun je als corporatie niet heel diepgaand doorgronden. Daarvoor moet er zo’n partij als INNAX aan tafel zitten.’
De bewoners zitten niet aan die tafel. Hoe krijgen die datzelfde vertrouwen in de gekozen technologie?
‘Door hen te laten zien dat het werkt. De eerste stap is dan ook een ‘proof of concept’ met een klein aantal huizen. Waaronder een modelwoning die mensen zelf kunnen bezoeken. Zouden er eventueel kinderziektes opduiken, dan zijn die relatief makkelijk oplosbaar door de kleinschaligheid. Dus het is heel belangrijk dat deze stap goed verloopt. INNAX helpt daarbij.’
Kortom, alles goed geregeld; toch doen veel huizen hieraan niet mee. Hoezo?
‘Weet je, ik ben geboren en getogen in de Noordoostpolder. Voor mij is Nagele een gewoon dorp. Maar er zijn mensen, uit het hele land en ook daarbuiten, die Nagele zien als een zeer bijzondere plek. Vanwege de architectuur en hoe het is opgezet. Om te bewaken dat er zo min mogelijk verandert, zijn tientallen huizen in bezit gekomen van vereniging Hendrick de Keyser. En die doet helaas niet mee. Hun standpunt hebben we te respecteren. Maar vanuit ons project gezien was dat natuurlijk een tegenvaller. Gelukkig was de gemeente toen bereid om het voormalige schoolgebouw De Acht toe te voegen aan het project.’
Heeft bewaken van het erfgoed ook voordelen?
‘Zeker! Toen we zagen dat maar liefst 27 partijen meededen aan die wedstrijd om Nagele te verduurzamen, dachten we wel: dat komt vast ook doordat Nagele bijzonder is. En nu het een officiële proeftuin is, krijgen we veel landelijke publiciteit. Daarin wordt dan toch weer even die beroemde historie van Nagele genoemd. Daardoor zullen ongetwijfeld mensen hier komen kijken.’
De laatste tijd hoor je steeds vaker: ‘van gas los is veel te ingewikkeld; stop er maar mee’.
‘Natuurlijk is het ingewikkeld. Bij innovatie kom je sowieso van alles tegen. Er hoeft maar ergens een vleermuis te wonen, of je moet een heel nieuw vergunningentraject in. Dat weten we toch? Ik begrijp niet dat mensen daar verbaasd over zijn. Of dat erg vinden. Het is een zoektocht. En het overwinnen van alle hobbels, daar leer je nou juist van. Je moet dus vooral niet stoppen, maar ook niet verwachten dat het snel kan.’
Valt de oplossing voor Nagele elders toe te passen?
‘Dit plan maakt slim gebruik van de grasvelden tussen de huizen. Maar in heel veel gewone woonwijken zie je op die plek parkeerterreinen, of een voetbalkooi. Daaronder kan dit precies zo.’
Meer info
