Boeren werkten twintig jaar aan eigen windmolenpark

Van verdienmodel naar maatschappelijke betrokkenheid

Het is halverwege de jaren ’90. Geen klimaatwet. Geen Parijs-akkoord. Wel een stel boeren die een groot windmolenpark willen aanleggen. Hoe ontstond dat idee?
René de Rond: ‘We zitten hier aan het IJsselmeer. Dit is qua wind één van de beste plekken van Nederland. Opeens plaatste een energiebedrijf vijftig windmolens op een stuk van de dijk. Zonder ons boeren erbij te betrekken. Zo ging dat eind jaren ’80. Een paar jaar later wilde dat energiebedrijf nog een hele rij molens op een volgend stuk dijk. Dat hebben wij boeren toen tegengehouden. Wij zeiden: “Jullie plan is prima, maar dan gaan we dat samen doen.” Daar is een begin mee gemaakt, maar uiteindelijk gingen we door zonder dat energiebedrijf. Dat was rond 2003.’

Vaak zie je bij zo’n project enkele enthousiastelingen, maar is het nog een heel gedoe om iedereen mee te krijgen.
‘Dat was hier geen punt. Want het is gewoon een extra verdienmodel. Slechts één van de vijfentwintig wilde het niet. Maar die pachtte de grond van de overheid. En toen heeft de overheid dat stukje voor die molen uit de pacht gehaald, zodat ook die plek mee kon doen. Problemen over windmolens ontstaan in situaties zonder verdienmodel voor de mensen die daar wonen.’

Een verdienmodel maakt geen eind aan slagschaduw.
‘Maar het scheelt wel. Bovendien: van schaduw weet je wanneer en hoe lang die op een woonhuis valt. Daarvoor zitten sensoren in de mast. Die zetten de molen een paar minuten uit, en daarna is de zon alweer verder gedraaid.’

En gezoem in de nacht?
‘Je moet voldoen aan de regels; het mag niet boven een bepaald aantal dB uitkomen. En geluid is overal. De één woont bij een snelweg, de ander bij een spoorlijn. Hier stond vroeger een vuurtoren met een misthoorn. Die ging loeien op de gekste tijden. Ik wist niet beter, dus ik sliep daar altijd doorheen. Maar ik begrijp je punt. En we hebben dan ook een voorstel gedaan aan de burgers die hier wonen, die geen grond hebben en dus niet meedelen in het verdienmodel. Dat zijn er 67. Zij krijgen al hun gas en stroom, inclusief btw, van ons vergoed. Dus die beuren allemaal zo’n tweeduizend euro. Dat was ons voorstel en dat namen ze aan. Daarnaast hielden ze gewoon nog het recht om bezwaar te maken tegen het windpark. Een paar hebben dat ook gedaan.’

Waardoor duurde het dan twintig jaar?
‘De overheid.’

Was die dan tegen?
‘Nee, helemaal niet. Maar je hebt gemeente, provincie, het Rijk, en die communiceren niet met elkaar. De één zei dit, de ander dat. Op een gegeven moment merkten ze zelf ook wel dat dat niet werkte. En toen hebben ze daarvoor de Rijkscoördinatieregeling bedacht. Die is voortgekomen uit de moeilijkheden rond ons project. Want wij waren het eerste grote windpark van particulieren. Met die regeling gaat het nu een stuk makkelijker. Wij hebben de weg geplaveid voor anderen, zoals in Zuidelijk Flevoland en de Wieringermeer.’

NOPagrowind liep daardoor wel vele jaren aan energie-opbrengst mis.
‘Dat is wel zo, maar zoals ik er nu op terugkijk, ben ik er eigenlijk niet rouwig om dat het lang duurde. Want als het meteen gelukt was, hadden er veel kleinere molens gestaan. Nu hebben we van die heel grote jongens. Waarmee we zelfs dat verlies aan energie-opbrengst uit die verloren jaren nog wel inlopen.’

Wie bepaalt de prijs per kWh?
‘Dat was een probleem. Je kon eerst je energie alleen maar leveren aan het regionale energiebedrijf. Dat bepaalde alles, ook de prijs. En daar viel niet over te praten. “Kleine” molenaars werden overal geplet. Uit onvrede daarover is in Noord-Holland de Windunie ontstaan. Ik had inmiddels een eigen windmolen en heb me daar toen snel bij aangesloten, net als een stel Friezen. Eenmaal samen werden we een interessante partij. Het leidde tot een goed leveringscontract voor de hele Windunie. Gek genoeg met een bedrijf in Limburg, Nutsmaas. Dat kenden wij helemaal niet. Maar Windunie had een ex-medewerker van een groot energiebedrijf, met overal contacten. Die regelde zulke dingen.’

Vervolgens komt het aan op betrouwbare metingen van de hoeveelheid energie. Want een procentje meer of minder scheelt veel geld.
‘En over die metingen was Nutsmaas niet tevreden. Iedereen binnen Windunie had andere meters. In Noord-Holland van Nuon, wij van Essent, enzovoort. Om dat op te lossen, ging Windunie op zoek naar een gespecialiseerd meetbedrijf. Zij wilden meters vervangen maar kreeg van zo’n energiebedrijf te horen dat dat meer dan een ton zou gaan kosten. Daar waren we natuurlijk niet blij mee. Toen heb ik me daar eens goed in verdiept. Ik vroeg me af of die meters wel regelmatig geijkt werden. En heb toen aan dat energiebedrijf gezegd: “Geef ons nog deze week de ijkrapporten van al die meters. Als die goed zijn, krijg jij die 110.000 euro.” Daar schrokken ze van. De volgende dag belden ze: “We doen de portemonnee dicht. Haal die meters er maar uit.” Dat was precies wat ik al dacht.’

Je bedoelt: er waren geen deugdelijke ijkrapporten?
‘Terwijl je daar natuurlijk wel voor betaalt. Je kunt je dus ook afvragen wat de precieze opbrengsten tot dan toe waren.’

Waren met de nieuwe meters alle problemen voorbij?
‘Helaas niet. Bij ons eerste meetbedrijf ging van alles mis. De leden van Windunie zaten drie maanden zonder data en dus zonder inkomsten. Dat was een drama. Je begrijpt: heel wat boeren waren daar behoorlijk kwaad over. Dat meetbedrijf zat toen ook in een fusie en uiteindelijk werden ze INNAX. Die heeft de problemen opgelost. Sindsdien loopt het naar volle tevredenheid. Bij NOPagrowind meten ze elke vijf minuten en is nog nooit één waarde gemist. Da’s echt knap hoor.

Intussen was INNAX ook meetbedrijf voor Tennet geworden. Dat word je natuurlijk niet zomaar. Want op hun net gaat het natuurlijk om nog veel grotere bedragen. Gezien de kwaliteit die ze ons leveren, begrijp ik wel dat Tennet voor hen gekozen heeft. En een ander voordeel daarvan: aangezien NOPagrowind een eigen, directe aansluiting op het 380 kV-net van Tennet heeft, is het wel fijn dat het meten bij hen en bij ons in dezelfde handen is.’

Het vertrouwen is helemaal hersteld?
‘Zeker. Je ziet ook: die meter en het meetbedrijf zijn maar een fractie van de totale kosten, maar wel bepalend voor je verdienmodel. Dus als je dat nou weet, dan moet je hen ook marge gunnen. Ik ben nu uit het bestuur van Windunie, maar ik hoop dat ze dat blijven begrijpen. Met INNAX ga je niet even eenmalig iets aan. Je hebt een zeer langdurige en essentiële relatie. Mijn contactpersoon daar, Ed Diepeveen, ken ik nu al vijftien jaar. Prima vent.’

Intussen is er een nieuw plan: zonnepanelen aan de voet van de molens van NOPagrowind.
‘Een strook van zo’n honderd meter breed over vijftien kilometer. De boeren doen dat allemaal zelf. Maar ik ben geen boer meer, dus daar kan ik niet aan meedoen. Wel gaan we als stichting een eind verderop in de polder negentigduizend zonnepanelen neerleggen. Daar zit het Nationaal Lucht- en Ruimtevaartlaboratorium (NLR) plus een windtunnel van een Duitser. Die tunnel staat meestal stil, maar heeft een paar uur per jaar veertig MW nodig. Dat halen ze uit een directe lijn op het hoogspanningsnet. Daarvoor betalen ze een hoog piektarief. Wij gaan precies die hoeveelheid aan zonnestroom opwekken. En zij gaan hun tests voortaan houden op zonnige dagen. Alle andere dagen leveren wij stroom aan het net.

De opbrengst daarvan komt in een onafhankelijk fonds voor mensen in deze regio in armoede of andere problemen. Minstens zo belangrijk: hiermee creëren we ook breder draagvlak voor duurzaamheid. We zullen allemaal wat moeten bijdragen. Samen. Niet tegenover elkaar, maar met elkaar. Op basis van de juiste kennis en goede voorlichting. Waardoor we weer vertrouwen krijgen en elkaar bij de hand nemen richting een duurzame samenleving.’

Je praat nu heel betrokken over de maatschappij. Waar komt dat vandaan?
‘Daar groei je langzaam in. Windpark, eigen windmolen… En ik ben zo iemand die aan het roer wil zitten. Daardoor leer je allerlei nieuwe organisaties kennen. En dan zie je ook dat veel mensen moeite hebben met verandering. Dat was altijd wel een beetje zo, maar die sociale media maken dat allemaal veel erger. Kijk maar wat een herrie we daar nu al door hebben.

Dus ik zeg altijd: je kunt echt beter nu je eigen stappen zetten. Want er komt een moment dat je niet meer wordt gevraagd wat je ervan vindt. Dan zullen de maatregelen voor het klimaat gewoon doorgevoerd worden, simpelweg omdat we geen keus meer hebben.’

_{door Jurjen de Jong}